İHD'nin komisyona sunduğu raporun detayları: 33 yılda 36 bin can kaybı, 3 bin köy boşaltıldı

Meclis komisyonunun dün gerçekleştirdiği beşinci toplantıda Cumartesi Anneleri/İnsanları ve Barış Anneleri'nin ardından söz alan İHD yöneticileri, çatışma sürecinin insani bilançosunu verilerle komisyona dundu.

İHD'nin komisyona sunduğu yazılı raporda, yaşam hakkı ihlallerinin yanı sıra zorla yerinden edilmeler, faili meçhul cinayetler ve toplu mezarlar gibi birçok başlık yer aldı.

Yaşam hakkı ihlalleri: 9.454 sivil hayatını kaybetti

Rapora göre, 33 yıllık süreçte çatışmalarda hayatını kaybeden kişi sayısı 26.955 olarak kaydedilirken, çatışma ikliminden doğan "faili meçhul saldırılar, mayın patlamaları, sivilleri hedef alan saldırılar" gibi olaylar sonucu yaşamını yitiren sivil sayısı 9.454 oldu.

Raporda, Milli Savunma Bakanlığı'nın (MSB) resmi açıklamalarına da not olarak yer verildi.

Bu nota göre, sadece 24 Temmuz 2015'ten bu yana Kürdistan Bölgesi ve Rojava ile Suriye'deki operasyonlar sırasında 42.639 kişinin “etkisiz hale getirildiği” belirtildi.

Milyonlarca kişi yerinden edildi

Çatışmalı sürecin en ağır sonuçlarından biri olan zorla yerinden edilmelere de dikkat çekilen raporda, resmi verilere göre 3.428 köy ve mezranın boşaltıldığı, 378.335 kişinin yerinden edildiği belirtildi.

Ancak İHD, alanda çalışan sivil toplum kuruluşlarının tahminlerine göre yerinden edilen gerçek insan sayısının 1 ila 3 milyon arasında olduğunu vurguladı.

Faili meçhuller ve toplu mezarlar gerçeği

Çatışma sürecinin en karanlık yüzlerinden olan faili meçhul cinayetler ve toplu mezarlar da raporda geniş yer buldu.

Rapor, özellikle 1990'lı yıllarda yoğunlaşan ve hala aydınlatılamayan olaylara da ışık tuttu.

Faili Meçhul Cinayetler ve Yargısız İnfazlar: İHD'nin tespitlerine göre 1990-2023 arasında 3.052 kişi faili meçhul cinayetlere, 3.356 kişi ise yargısız infazlara kurban gitti.

Toplu Mezarlar: Türkiye genelinde varlığı iddia edilen 348 toplu mezarda 4.201 kişinin gömülü olabileceği tahminine yer verildi.

Raporda, açılan 45 toplu mezardan 281 kişinin cenazesine ulaşıldığı belirtildi.

Ayrıca, 2000-2006 yılları arasında Hizbullah'a yönelik operasyonlarda 7 ildeki evlerde yapılan kazılarda 54 kişinin cesedinin bulunduğu resmi not olarak paylaşıldı.

İHD, bu ağır bilançoyu ortaya koyan raporla birlikte, geçmişle yüzleşilmesi ve kalıcı bir barışın sağlanması için komisyona öneri ve taleplerini de yazılı olarak iletti.

İHD'den komisyona eleştiri ve 11 maddelik çözüm çağrısı

Raporu komisyona sunan İHD yöneticileri, derneğin çalışmalarının ve verilerinin ötesinde, komisyonun işleyişine dair eleştirilerini ve çözüm için somut taleplerini de dile getirdi.

İHD Eş Genel Başkanı Hüseyin Küçükbalaban, komisyonun 6 aylık çalışma süresinin yetersiz olduğunu ve çatışmanın taraflarını dinleyecek bir programa sahip olmamasını eleştirdi.

Küçükbalaban, "Çatışmaların ve şiddetin sona ermesi konusunda ciddi bir çabanın sahibi olan Abdullah Öcalan'la görüşme konusunun komisyonun gündeminde olmadığını ne yazık ki biliyoruz. Basına yansıyan bilgilere göre ikinci toplantıda güvenlik bürokrasisi dinlenmiştir. Şüphesiz bu güvenlik bürokrasisinin dinlenmesi önemlidir ancak, akabinde hemen Abdullah Öcalan'la da görüşülmesi gerektiğini ifade etmek istiyoruz” dedi.

İHD Merkez Yürütme Kurulu üyesi Vetha Aydın Yüksel ise derneğin 39 yıllık insan hakları mücadelesi ve Türkiye genelindeki yaygın ağıyla komisyon çalışmalarının bir parçası olmak istediklerini vurguladı.

İHD'nin komisyona sunduğu 11 talep

İHD Diyarbakır Şube Eşbaşkanı Ercan Yılmaz, "Türkiye'de kalıcı barışın tesisi için" derneğin 11 maddelik öneri listesini komisyona sundu:

Silahsızlanma ve toplumsal katılım: PKK militanlarının silahsızlanması ve toplumsal yaşama katılmaları için yasal düzenleme hazırlıklarına başlanmalı.

Mezar yerleri: Şeyh Said, Seyit Rıza ve Said-i Nursi’nin mezar yerleri açıklanarak naaşları ailelerine teslim edilmeli.

Anadil hakkı: Anadilde eğitim, yayıncılık ve kültürel faaliyetler yasal güvenceye kavuşturulmalı, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'ndeki çekinceler kaldırılmalı.

Kayyum uygulamasına son: Belediye başkanlarının görevden alınarak yerlerine kayyum atanması düzenlemesi iptal edilmeli, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı'na konulan çekinceler kaldırılmalı.

Adil infaz yasası: Terörle Mücadele Kanunu kaldırılmalı, infaz kanunu eşitlik ilkesine göre değiştirilmeli, İdare ve Gözlem Kurulları lağvedilmeli, hasta mahpusların önündeki engeller kaldırılmalı.

AİHM ve AYM kararlarının uygulanması: AİHM ve AYM’nin hak ihlali kararlarının uygulanması önündeki politik engeller kaldırılmalı.

Hakikat ve Adalet Komisyonu kurulması: Gözaltında zorla kaybetmeler ve faili meçhul cinayetlerin araştırılması için 'Hakikat ve Adalet Komisyonu' kurulmalı.

Cezasızlıkla mücadele: İnsan hakları ihlallerine karışan kamu görevlilerinin etkin şekilde yargılanması için cezasızlık kültürüyle mücadele edilmeli.

Toplu mezarların araştırılması: Türkiye genelindeki 303 toplu mezar iddiasının araştırılması için bağımsız bir komisyon kurulmalı ve kazılar Minnesota Protokolü'ne uygun yapılmalı.

İfade özgürlüğü: Düşünce, ifade, basın ve örgütlenme özgürlükleri üzerindeki sınırlamalar kaldırılmalı.

KHK'lıların haklarının iadesi: Hukuka aykırı şekilde ihraç edilen tüm kamu görevlileri görevlerine iade edilmeli ve tüm özlük hakları geri verilmeli.